In onze zoektocht naar manieren om stedelijke vergroeningsprojecten te realiseren stuiten we elke keer op de brug tussen cultuur en natuur. In plaats van dat die verbindt, blijkt deze vaak eerder als wig te worden gezien om verschillen aan te duiden. Ik praat regelmatig met zowel culturele en maatschappelijke partijen als natuurliefhebbers, en beiden bekijken me enigszins bevreemd wanneer gezegd wordt zeg dat cultuur en natuur inherent aan elkaar verbonden.
Blijkbaar staat het culturele veld aan de ene kant van de brug: Ze staat voor alles dat we als mens beheersen, uiten en controleren. Aan de andere kant staat Moeder Natuur met haar zaken die juist een autonomie hebben en buiten de macht van de mens vallen.
Als ik deze brug visualiseer, dan zie ik inmiddels iets anders:
Door alle ontwikkelingen in wetenschap en techniek vervagen verschillen en origine en oorsprong spelen daarbij een steeds kleinere rol.
Verleden- heden -toekomst
Het beeld dat mensen van de natuur hebben is door de eeuwen heen sterk veranderd. Ooit waren we afhankelijk van wat er simpelweg was. Tegenwoordig bepalen we wat we nodig hebben en zorgen ervoor, ondanks de schade die we ermee aanrichten, dat het er komt…Van zomergroenten in de winter tot nieuwe, rechte bossen. ’
Better than the real thing’ Het menselijk ontwerp maakt natuurlijke verschijnselen nóg natuurlijker: hypernatuurlijk zelfs, gladder, fotogenieker en vaak ongevaarlijker dan de oude natuur. Denk maar eens aan een genetisch gemanipuleerde kastomaat die roder, ronder, groter en misschien zelfs gezonder is dan het tomaatje uit je moestuin. Veel van wat de mens in de natuur aanricht heeft een kunstmatige authenticiteit verworven. Oude tegenstellingen als mens en dier, lichaam en geest lijken ontoereikend om onszelf en de technologische maatschappij waarin wij leven te begrijpen, een wereld van petrochemische make-up, microprocessoren en synthetische kleding.
De kloonbaby, de kiloknallers, een allergievrije kat, een prachtig aangelegd natuurgebied, een bos bloemen, de transgenetische muis die chronisch kanker heeft om de medische wetenschap tot dienst te zijn: zijn ze natuurlijk of cultureel?
Maar we zijn niet alleen een anti-natuurlijke soort die de natuur bedreigt en elimineert, maar er is ook een evolutionaire katalysator. Door de drang de natuur naar onze hand te zetten veroorzaken we een volgende natuur. Naarmate we de bomen, dieren, atomen en het klimaat lmeer beheersen, verliezen ze hun natuurlijke karakter en worden ze een culturele categorie. Met een dergelijke indeling behoort de regenboogtulp ook daartoe, en computervirussen beschouwen we inmiddels al een natuurlijk fenomeen. Zullen we uiteindelijk zonder oorspronkelijke natuur leven?
Nature = Leisure
Daarbij, het natuurdecor in onze directe omgeving bepaalt bijvoorbeeld veelal hoe we onze zondagmiddag beleven, het is een nabij pretpark voor gezinnen, voor liefhebbers van buitensport en kinderfeestjes, een educatieve omgeving, weekendvermaak en dus cultureel.
In Nederland is elke vierkante meter gecultiveerd. Oorspronkelijke natuur is nergens meer te vinden! Zelfs de Oostvaardersplassen – een van de belangrijkste Nederlandse natuurgebieden – waren na de inpoldering in eerste instantie zelfs voorbeschikt om een industrieterrein te worden, pas later werd besloten er een natuurgebied van te maken. Zie ook het Groene Hart: eigenlijk een middeleeuws industriegebied, dat oorspronkelijk ontgonnen werd voor turfwinning. Onze natuurgebieden zijn dus feitelijk cultuurgebieden, gevormd onder invloed van het menselijk denken en handelen.
Aan de andere kant: het lijkt het een illusie dat we de natuur volledig kunnen domineren. De natuur verandert namelijk met ons mee en is geen statisch gegeven, maar een altijd voortdurend, dynamisch proces. Inherent aan natuur is dat zij wild en onvoorspelbaar is en zal altijd blijven. Telkens wanneer de natuur overwonnen lijkt, steekt ze op een ander strijdveld toch weer de kop op. Evolutie gaat door en Moeder Natuur bepaalt wat we doen in elk seizoen.
De volgende keer als ik weer tussen cultuur en natuur kom te staan hoop ik ze te kunnen verbinden en geen kant te hoeven kiezen: Ik blijf fijn midden op de brug staan en werk aan stedelijke vergroeningsprojecten.
Janneke de Vries
www.burodupro.nl
